Πολλές φορές ξεχνάμε πως τα παιδιά δεν είναι τόσο προετοιμασμένα απέναντι στις τραυματικές εμπειρίες της ζωής, όσο θα θέλαμε να πιστεύουμε. Οι αντιδράσεις ενός παιδιού απέναντι στην απώλεια μάς φαίνονται συχνά ακατανόητες. Η απώλεια ενός παιχνιδιού μπορεί να προκαλέσει την ίδια θλίψη με την απώλεια ενός προσώπου. Είναι σημαντικό να διερευνήσουμε τι πιστεύει το παιδί ότι προκάλεσε τον θάνατο ενός κοντινού προσώπου. Τα παιδιά συνηθίζουν για ένα μεγάλο χρονικό διάστημα να μην κατανοούν ότι οι άνθρωποι μπορεί να πεθάνουν εξαιτίας κάποιων ενδογενών αιτιών (π.χ. ασθένεια), αλλά έχουν την τάση να αντιλαμβάνονται τον θάνατο ως αποτέλεσμα ενός λάθους ή μιας ανοησίας. Το κάθε παιδί ανάλογα με την ηλικία του αντιλαμβάνεται τον θάνατο διαφορετικά και αντιδρά ανάλογα:

  • Το βρέφος  Αν και ένα βρέφος δεν αντιλαμβάνεται την έννοια του θανάτου, μπορεί να διακρίνει τη θλίψη και την απότομη αλλαγή συμπεριφοράς των γύρω του. Παρατηρούμε ότι σε περίοδο πένθους οι εκφράσεις του προσώπου μας και ο τόνος της φωνής μας αλλάζουν, ενώ οι κινήσεις μας γίνονται πιο αργές. Μια θλιμμένη μητέρα είναι περισσότερο αφηρημένη, ενώ φροντίζει το βρέφος της μηχανικά. Το βρέφος απαντά σε αυτήν την απότομη αλλαγή είτε παρουσιάζοντας διαταραχές ύπνου και διατροφής, είτε εκδηλώνοντας ευερεθιστότητα, ακόμη και αδιαφορία. Αν το βρέφος χάσει τη μητέρα του, την πιο ουσιαστική και δυνατή του σχέση, αντιλαμβάνεται την απουσία, αλλά και την θλίψη των άλλων. Αν το βρέφος χάσει τον πατέρα του, δεν χάνει απλώς ένα από τα πιο σημαντικά πρόσωπα στη ζωή του, αλλά προσωρινά χάνει και τη μητέρα του, η φροντίδα της οποίας έχει αλλάξει λόγω του πένθους.
  • 3-5 ετών  Σε αυτήν την ηλικία το παιδί αρχίζει και σχηματίζει κάποιες αόριστες εικόνες για τον θάνατο, ενώ οι γονείς μπορεί να κληθούν να απαντήσουν σε ερωτήσεις που έχουν να κάνουν με τις αλλαγές στο σώμα. Η ιδέα του ουρανού ως παραδείσου αρέσει στα παιδιά, τα οποία φαντάζονται ότι εκεί κατοικούν δικά τους και αγαπημένα τους πρόσωπα. Έτσι λοιπόν είναι σημαντικό για τους γονείς να ενισχύσουν αυτή την εικόνα και να μην την αντικαταστήσουν με μια πιο ψυχρή και «ενήλικη» θεώρηση. Όσον αφορά τις αντιδράσεις τους, τα παιδιά αυτής της ηλικίας μπορούν να εκδηλώσουν την θλίψη τους με ένα ξαφνικό ξέσπασμα χωρίς καμία προειδοποίηση, ενώ μετά από λίγο μπορούν με την ίδια ευκολία να επιστρέψουν στο παιχνίδι τους. Οι γονείς θα πρέπει να είναι ενήμεροι για τυχόν διαταραχές ύπνου που μπορεί να παρουσιάσει το παιδί σε περίοδο πένθους.
  • 7-9 ετών  Αν και σε αυτή την ηλικία το παιδί έχει εξοικειωθεί με την εικόνα του θανάτου μέσα από την τηλεόραση και το διαδίκτυο, ακόμη δεν μπορεί να αντιληφθεί ότι ο θάνατος είναι κάτι που μπορεί να συμβεί στη δική του οικογένεια. Η συμπεριφορά του παιδιού σε περίοδο πένθους ποικίλει, καθώς μπορεί να εμφανίσει συμπτώματα κατάθλιψης και ενοχής αλλά και να προβεί σε διάφορες προκλητικές συμπεριφορές.
  • 9-12 ετών  Αυτό που παρατηρείται στα παιδιά αυτής της ηλικίας είναι ότι έχουν την τάση να εκλογικεύουν την έννοια του θανάτου, εκδηλώνοντας πολύ ισχυρές «άμυνες» απέναντι στην απώλεια ενός κοντινού προσώπου. Οι γονείς λοιπόν θα πρέπει να είναι προετοιμασμένοι απέναντι σε τέτοιες συμπεριφορές καθώς μπορεί να παρεξηγήσουν και να εκλάβουν την στάση του παιδιού ως αναισθησία.
  • 12- εφηβεία  Σε αυτήν την ηλικία πλέον τα παιδιά αντιλαμβάνονται πλήρως την έννοια του θανάτου και των συνεπειών του. Έτσι οι αντιδράσεις τους θυμίζουν πολύ αυτές των ενηλίκων. Κάποιοι έφηβοι εκδηλώνουν τα συναισθήματα θλίψης, πόνου ή και θυμού που μπορούν να νιώσουν, ενώ κάποιοι άλλοι μπλοκάρουν αυτή την επίπονη διεργασία των συναισθημάτων τους.

Οι παραπάνω πληροφορίες μπορούν να μας βοηθήσουν προκειμένου να προσεγγίσουμε ένα παιδί και να συζητήσουμε μαζί του για την απώλεια ενός σημαντικού για τη ζωή του προσώπου. Αυτό αποτελεί μια επίπονη διαδικασία και για εμάς τους ίδιους, γι’ αυτό και εμείς ως ενήλικες θα πρέπει πρώτα να έχουμε επεξεργαστεί και ξεπεράσει τις απώλειες που βιώσαμε κατά την παιδική μας ηλικία. Ανεξάρτητα από τις αντιδράσεις του παιδιού οι οποίες μπορεί να είναι προκλητικές ή και «ψυχρές», δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι τα παιδιά είναι ψυχικά εύθραυστα ιδιαίτερα σε περιόδους πένθους, καθώς και ότι οφείλουμε να τα βοηθήσουμε να διαφυλάξουν τις πιο όμορφες αναμνήσεις ως τον δικό τους προσωπικό και πολύτιμο θησαυρό.